De Ogen van de Serenissima

Methoni, Koroni en Pylos (Navarino).Ik ben gefascineerd door de geschiedenis van Methoni en ik ben bezig met de voorbereidingen van een reis van Venetië naar de Occhi della Serenissima.

Mijn fascinatie begon toen ik ontdekte hoe groot het netwerk van Venetië ooit was en hoe diep de invloed van de Serenissima reikte tot in Griekenland. De reis van Venetië naar de Peloponnesos is zoveel meer dan een route over zee: het is een ketting van verhalen over handel en macht, oorlog en geloof, cultuur en verbondenheid.

Binnen dat uitgestrekte netwerk vormden Methoni en Koroni samen de beroemde “Ogen van de Serenissima” – strategische poorten die Venetië toegang gaven tot de Oriënt. Pylos (Navarino) maakte als natuurlijke haven dit geheel compleet: minder beroemd, maar onmisbaar voor de bescherming van de vloten. Voor mijn reis heb ik mij bewust gericht op de Ogen van de Serenissima omdat hier de Venetiaanse aanwezigheid in Griekenland het duidelijkst tastbaar en levend is gebleven

De route van Venetië naar Methoni & Koroni

Vanuit de lagune van Venetië vertrokken de trotse schepen van de Serenissima: de cocche (vrachtschepen) en de galeazze (zwaarder bewapende galeien). De tocht naar de Peloponnesos duurde gemiddeld drie tot vijf weken, afhankelijk van de wind en de tussenstops onderweg. De klassieke route voerde via de Adriatische Zee, langs Corfu (Kérkyra) en Zakynthos, naar de zuidwestkust van de Peloponnesos.

Aan boord bevond zich een bont gezelschap: tientallen roeiers, zeelieden, koopvaarders en militairen, maar óók vrouwen en kinderen van hogere Venetianen. Want Methoni en Koroni waren geen kale garnizoenen – het waren levendige stadjes, waar families woonden en het dagelijks leven doorging naast de militaire aanwezigheid.

De schepen zelf waren indrukwekkend. Een galea (slanke galei) werd vaak bemand door 150 tot 200 roeiers en 40 tot 60 mariniers, terwijl een cocca (een kraak-achtig vrachtschip) tot wel 200–600 ton vracht kon dragen, met een bemanning van 30 tot 60 man. Deze aantallen waren precies wat nodig was voor zulke lange reizen: voldoende kracht om handel te drijven én genoeg bewapening om zich onderweg te verdedigen.

Methoni (Venetiaans: Modon) – kroonjuweel van de Serenissima

Methoni was het belangrijkste steunpunt van Venetië in Griekenland.

Bevolking & samenleving

• 2.000–3.000 inwoners in de bloeitijd: jonge Venetianen 20–40 jaar (soldaten, zeelui, kooplieden), oudere bestuurders en geestelijken, ambachtslieden, Griekse bewoners, én gezinnen van Venetiaanse officieren/kooplieden.

• Stedelijk leven: pakhuizen, scheepswerven, markten, kerken, herbergen. Archeologische vondsten (sieraden, keramiek) bevestigen het burgerlijke karakter.

  
  

Architectuur, symboliek & de Bourtzi

• Het kasteel kreeg hoge muren en bastions; aan de poorten prijkt nog altijd de Leeuw van San Marco.

• De Bourtzi van Methoni is een achthoekige havenfort-toren, gebouwd op een klein eilandje en met een stenen brug verbonden met het kasteel.

  • Oorspronkelijke Venetiaanse naam: Torre di San Niccolò (Sint-Nicolaas, patroon van de zeevaarders).

  • Functie: havenfort (controle op binnenvaart/kanonsposten) én gevangenis.

  • Ghibellijnse kantelen (zwaluwstaart): typisch Italiaans/Venetiaans kroonprofiel – een visuele signatuur die wijst op Venetiaanse afbouw/renovatie.

  • Datering & fases: Venetiaanse bouw eind 15e–begin 16e eeuw; later herstellingen in de tweede Venetiaanse periode (1686–1715) en aanpassingen ná 1715 door de Ottomanen. De zwaluwstaart-kantelen blijven het meest sprekende ‘Venetiaanse’ kenmerk.

• Bestuurstitels: in Modon fungeerden Venetiaanse rettori (gouverneurs) en een castellano (kasteelcommandant); maritiem toezicht viel onder de Provveditore da Mar (maritieme prefect).

  
  

Economisch belang

Methoni was het ware tankstation van de Serenissima. Hier vulden de schepen hun voorraden aan: water, olijfolie, graan en wijn voor de vloot en de handelsvaart.

De stad was een onmisbare schakel op de grote Venetiaanse handelsroute naar Kreta, Cyprus, Constantinopel en verder naar de Oriënt.

En waarom precies naar de Oriënt? Omdat dáár de rijkdommen lagen die Venetië groot maakten: specerijen zoals peper, kaneel en kruidnagel, zijde uit China en Perzië, graan uit de Zwarte Zee, en natuurlijk wijn en olijfolie uit Griekenland zelf. Dit waren de ware levensaders van de Venetiaanse welvaart – en Methoni stond er middenin.

De Val (1500)

De val van Methoni in 1500 was een tragedie. Nadat sultan Bayezid II zijn troepen op de stad had afgestuurd, werd het Venetiaanse bolwerk volledig onder de voet gelopen. De Ottomanen pleegden hier een waar bloedbad: het grootste deel van de bevolking – Venetianen én Grieken – werd uitgemoord. Wie niet omkwam, werd afgevoerd als gevangene of tot slaaf gemaakt.

In Venetië zelf kwam dit nieuws hard aan: Methoni was niet zomaar een haven, maar een symbool van de macht van de Serenissima in Griekenland. Het verlies en de moorden werden decennialang herdacht als een van de zwartste bladzijden uit de Venetiaanse aanwezigheid in de Oriënt.

Koroni de onafscheidelijke tweeling van Methoni

Koroni (het Venetiaanse Coron) telde in haar bloeitijd zo’n 1.500 tot 2.000 bewoners: een mix van Venetiaanse families en Griekse inwoners.

De stad stond vooral bekend om haar economische specialisatie: de productie en handel van olijfolie en wijn, die rechtstreeks via Venetië hun weg vonden naar de markten van Europa.

Samen met Methoni vormde Koroni de beroemde “Occhi della Serenissima” – de Ogen van Venetië. Wie Modon en Coron in handen had, beschikte over de sleutels tot de oostelijke Middellandse Zee.

Maar ook Koroni onderging hetzelfde lot als Methoni: in 1500 viel de stad in Ottomaanse handen, waarmee een bloeiende Venetiaanse periode abrupt werd beëindigd.

Navarino (Pylos)

Navarino (het huidige Pylos) speelde een bescheidener, maar toch onmisbare rol in het netwerk van de Serenissima. Het Venetiaanse steunpunt hier was het Palaiokastro, het Oude Navarino.

De bezetting bestond uit een garnizoen van enkele honderden mannen – veel kleiner dan de bevolkingen van Methoni en Koroni, die echte stadjes waren. Toch had Navarino een unieke troef in handen: de diepe, beschutte baai. Deze natuurlijke haven was ideaal om hele vloten veilig te laten schuilen, wat het strategisch belang van Navarino groot maakte.

In 1573 veranderde de situatie drastisch. De Ottomanen bouwden aan de zuidzijde het Neokastro (Nieuw Kasteel). Daarmee verloor het Venetiaanse fort zijn militaire betekenis en raakte het langzaam op de achtergrond.

Twee Venetiaanse periodes in de Morea

Eerste Venetiaanse periode – 1206–1500

• 1206 – Na de Vierde Kruistocht vestigt Venetië zich in de Peloponnesos, onder leiding van Doges zoals Enrico Dandolo.

• 13e–15e eeuw – Methoni en Koroni bloeien: strategische havens, handelscentra, en bekend als de “Occhi della Serenissima”.

• 1500 – Sultan Bayezid II verovert Methoni en Koroni.

  • Methoni’s bevolking wordt grotendeels uitgemoord.

  • Venetië verliest zijn belangrijkste steunpunten in de regio.

Tweede Venetiaanse periode – 1686–1715 (Moreaanse Oorlog)

• 1686 – Tijdens de Moreaanse Oorlog herovert Venetië, onder Doge Francesco Morosini, grote delen van de Peloponnesos.

• 1686–1715 – Methoni, Koroni en Navarino zijn opnieuw Venetiaans.

  • De fortificaties worden hersteld en uitgebreid.

  • De regio kent een korte heropleving van Venetiaanse macht en handel.

• 1715 – Onder Doge Giovanni II Cornaro verliezen de Venetianen de Morea definitief aan de Ottomanen.

  • Hiermee eindigt de Venetiaanse aanwezigheid in Griekenland na ruim vijf eeuwen.

    
    

Taal en cultuur

In het bestuur en leger werd het Venetiaans-Italiaans gesproken: de taal van bevelen, handelscontracten en officiële documenten. De lokale bevolking sprak Grieks, waardoor er in de kastelen en steden voortdurend een tweetalige samenleving bestond.

In de Venetiaanse archieven zie je dit duidelijk terug: de steden kregen Italiaanse namen. Methoni werd steevast aangeduid als Modon, Koroni als Coron, en Pylos als Navarino. Het waren geen toevallige namen, maar officiële benamingen die eeuwenlang in gebruik bleven in alle handelsovereenkomsten en militaire verslagen.

Tot op de dag van vandaag zijn de Venetiaanse sporen zichtbaar. In Methoni en Koroni zie je nog altijd inscripties in het Italiaans en de trotse Leeuw van San Marco boven de poorten en muren. Zelfs in sommige lokale dialecten zijn er Italiaanse leenwoorden blijven hangen – vooral in de scheepvaart en administratie. Denk aan woorden die verbonden zijn met de zee, het bestuur of de handel: echo’s van een tijd waarin Venetië hier het dagelijks leven mee vorm gaf.

De Armeniërs in Methoni & Koroni

De havens van Methoni en Koroni waren in de Venetiaanse tijd echte smeltkroezen. Naast Venetianen en Grieken woonden er ook Armeense kooplieden, ambachtslieden en geestelijken. Zij maakten deel uit van de multiculturele samenleving die de handel en cultuur van de havens zo bijzonder maakte.

De Mechitaristen

Een belangrijk hoofdstuk in dit verhaal begint met Mechitar van Sebaste (Sivas, Anatolië), die rond 1701 de orde van de Mechitaristen stichtte.

• 1701 – Constantinopel: De gemeenschap werd aanvankelijk opgericht in de Ottomaanse hoofdstad.

• 1703 – De vlucht naar de Morea: Al snel zochten de Mechitaristen hun toevlucht onder de bescherming van de Venetianen in de Peloponnesos. Ze verbleven onder meer in de sfeer van Modon (Methoni) en Coron (Koroni), waar ze zich bij de Venetiaanse gemeenschappen voegden.

• 1715 – De val: Toen de Ottomanen de Morea heroverden, vluchtten de Mechitaristen opnieuw. Samen met de Venetianen verlieten zij Methoni en Koroni en trokken richting Venetië.

San Lazzaro degli Armeni – het nieuwe thuis

In 1717 schonk de Republiek Venetië de Mechitaristen een verlaten eilandje in de lagune: San Lazzaro. Hier bouwden zij hun nieuwe klooster, dat tot op de dag van vandaag nog steeds actief is: Monastero Mekhitarista di San Lazzaro degli Armeni.

( Het werd in 1717 gesticht door de orde van de Mechitaristen, genoemd naar hun stichter Mechitar van Sebaste)

Het klooster werd een baken van Armeense cultuur in Europa:

• Drukkerij: hier werden de eerste Armeense bijbeluitgaven gedrukt, naast talloze andere religieuze en literaire werken.

• Bibliotheek: inmiddels met meer dan 200.000 boeken en manuscripten, een van de rijkste collecties ter wereld op het gebied van Armeense taal en cultuur.

• Taal & wetenschap: het klooster werd een centrum voor de studie en het behoud van het klassieke Armeens (grabar) en het West-Armeens. Hier ontstonden woordenboeken en grammatica’s, die een brug sloegen tussen de Oriënt en Europa.

Culturele uitstraling

Zelfs grote Europese namen voelden de aantrekkingskracht van dit bijzondere klooster. Lord Byron, de Engelse dichter, verbleef hier in 1816–1817 en studeerde er Armeens. Zijn aantekeningen en oefeningen in de taal zijn nog steeds bewaard gebleven.

Vandaag

Tot op de dag van vandaag is San Lazzaro degli Armeni een van de belangrijkste Armeense culturele centra buiten Armenië. Het klooster is niet alleen een religieus huis, maar ook een levend museum en wetenschapscentrum, dat de band tussen Armenië, Griekenland en Venetië zichtbaar houdt.

Kortom: Methoni (Modon), Koroni (Coron) en Navarino (Pylos) waren de “Occhi della Serenissima”, de trotse ogen van Venetië. Hier leefden duizenden Venetianen met hun gezinnen naast de Grieken, tussen Venetiaans-Italiaans en Grieks, handel in specerijen, zijde, graan, wijn en olijfolie, en kastelen met de Leeuw van San Marco.

In Methoni straalt nog altijd de Bourtzi, de Torre di San Niccolò, Maar de geschiedenis kende drama: in 1500 viel Methoni aan Bayezid II, en in 1715 verloren de Venetianen de Morea definitief. Toch leeft dit verhaal verder. De Mechitaristen, een Armeense orde, vluchtten met de Venetianen naar Venetië en stichtten op San Lazzaro degli Armeni

En nu brengen we dit verhaal opnieuw tot leven — op reis van Venetië naar de Occhi della Serenissima. Ga je mee ontdekken?